Blok zinciri ne işe yarar? En iyi 10 blockchain kullanım alanı

Blok zinciri teknolojisi, kripto paralar ile ilişkilendirilse de bu teknoloji, kullanıcılara ve girişimcilere birçok farklı kullanım alanı sunmaktadır. Bu bağlamda blok zinciri ne işe yarar başlığı altında en popüler kullanım alanlarından bahsedeceğiz.

Blok zinciri nedir?

Blok zinciri nedir kısaca açıklayacak olursak tüm düğüm ağı boyunca dağıtılan işlemlerin kayıt edildiği dijital bir defterdir. Bu dağıtılmış veri tabanı sayesinde blok zinciri teknolojisi, bilgileri, kayıtları değiştirmeyi veya manipüle etmeyi neredeyse imkânsız hale getirecek şekilde saklar.

Zincirdeki her blok, bir grup işlem içerir ve ilgili işlem blockchain üzerinde gerçekleştiğinde kaydı değiştirilemez bir deftere eklenir ve ağdaki tüm katılımcılar tarafından görülebilir. Tüm ağ katılımcıları, siparişleri, ödemeleri, hesapları, varlıkları ve daha fazlasını şeffaf bir şekilde izleyebilir.

Blok zinciri işlemleri, karma olarak da adlandırılan kriptografik imza kavramına dayanmaktadır. Bu, veri tabanında yapılacak herhangi bir değişikliğin ağın tüm dağıtılmış kopyalarında etkilenmesi gerektiğinden, onları manipülasyona karşı dayanıklı hale getirir.

Blok zinciri ne işe yarar?

Blok zinciri teknolojisi, kripto paraların ötesinde başka kullanım alanlarına da sahiptir. Sektör liderleri güven oluşturmak, anlaşmazlıkları ortadan kaldırmak ve yeni değerlerin kilidini açmak için farklı dağıtık defter teknolojisini (DLT) türlerini kullanmakta. Makalemizin devamında, blockchain teknolojisi kullanım örnekleri ile iş dünyasındaki önemini inceleyeceğiz.

Blockchain örnekleri arasında en çok konuşulan para transfer kolaylığını açıklayarak başlayalım.

Para transferi ve ödemeler

Blok zinciri teknolojisi, para transferleri için kullanılan ilk dijital para birimi olan Bitcoin’i desteklemektedir. Bu teknoloji, banka gibi bir finansal aracıya gerek kalmadan taraflar arasındaki eşler arası işlemleri kolaylaştırır. Ayrıca, bir kripto cüzdanından diğerine doğrudan para göndererek işlem ödeme sürelerini kısaltır, karşı taraf ücretlerini ortadan kaldırır ve işlemlerin şeffaf ve denetlenebilir bir kaydını sunar.

Herhangi bir Türk bankasından yurt içi ya da yurt dışına para transferi yapmak için belirli bir komisyon ücreti ödenmesi gerekir. Ortalama bir devlet bankasında para transfer başına %0,0015 kesinti uygulanırken XRP gibi para transfer çözümlerinde kesinti 0,00001 XRP (0,00017₺) civarındadır.

Tedarik ve lojistik

Blok zinciri, tedarik zincirlerinin izlenmesini ve yönetilmesini sağlayabilmektedir. Kâğıt işlerini ortadan kaldırarak blockchain tabanlı sistemlere geçiş yapmak, işletmelerin tedarik zincirlerindeki verimsizlikleri tespit edebilmesine ve düzeltici önlemler alabilmesine yardımcı olabilir. Blockchain teknolojisi ayrıca bir ürünün izlediği yolu tespit etmek için kullanılabilir ve bir tedarik zinciri boyunca kalite performansını artırabilir.

DHL’nin 2018’deki raporuna göre, şeffaflık eksikliği ve veri izolasyonu, tedarik zinciri ve lojistik şirketlerinin karşılaştığı birçok zorluk vardır. Dağıtık defter teknolojileri, tüm paydaşlar için tek gerçek kaynağı sağlayarak veri paylaşım sürecini otomatikleştirebilir. DHL veya Maersk gibi şirketler, nakliye operasyonlarını geliştirmek için blok zincirini benimsemekte.

Nesnelerin İnterneti (IoT)

IoT, blok zinciri kullanım durumları için bir alan oluşturmaktadır. Piyasada milyonlarca IoT cihazı bulunduğu için, Amazon’un Alexa’sından veya akıllı bir TV’den müşteri verilerinin çalınma potansiyeli yüksektir. Bu nedenle, blok zinciri, IoT’daki güvenlik endişelerini giderebilir. Dağıtık defterler, IoT cihazları için daha yüksek bir güvenlik seviyesi sağlayarak, makineler arası etkileşimlerin şeffaf ve değiştirilemez kayıtlarını saklar.

Tıbbi kayıtlar ve sağlık hizmetleri

Blok zinciri, hasta kayıtlarını güvenli bir şekilde depolamak için kullanılabilir. Dağıtılmış defter teknolojileri, hastanın onayı ile birlikte, ilgili paydaşlara hasta bilgilerini ulaştırmak için kullanılabilir. Ayrıca, blok zincirleri sigorta şirketlerine doğru tıbbi taleplerin dosyalanmasını kolaylaştırabilir ve bu taleplerin ödemesini akıllı sözleşmeler aracılığıyla otomatikleştirebilir.

Bazı şirketler, sağlık maliyetlerini azaltmak için blok zincirlerini test ederek özel bilgileri toplamak ve paylaşmak üzerine çalışmaktadır. Sağlık hizmetleri için kullanılan blockchain örnekleri ise şunlardır:

• BurstIQ
• Medicalchain
• Chronicled
• Robomed Network

Dijital oy kullanımı ve yönetişim

Blok zinciri, dijital oy sistemleri için daha fazla güven ve şeffaflık oluşturmak için kullanılabilir. Bu nedenle, dağıtık defterler, gerçek zamanlı olarak tüm paydaşların oylarını görüntüleyebilecekleri bir doğrulama aracı olarak hizmet edebilir. Bu şekilde, oyların zincir üzerinden atıldığı sırada sonuçlar, zincir üzerinde depolanır.

Merkeziyetsiz veri tabanı aynı zamanda yerel yönetimler tarafından vatandaş kayıtlarını güvence altına almak ve bürokratik işlemleri azaltmak adına kullanılabilir. Yönetişimde blok zinciri kullanmak, güvenli kimlik şifrelemesi aracılığıyla kimlik hırsızlığını durdurma yeteneğine sahiptir. Örneğin geçmişte, Avustralya hükümeti, pasaport ve doğum sertifikası veri tabanlarını birleştirmek ve bunları bir DLT katmanında saklamak için IBM ile ortaklık kurmuştur.

Medya ve telif hakları

Deloitte tarafından yayınlanan bir rapora göre, dijital medyanın kitlesel tüketimi, telif hakları ve mülkiyet yasalarını ihlal eden içeriğin geniş çapta paylaşılmasıyla sonuçlanmıştır. Veri gizliliği, fikri mülkiyet korsanlığı ve telif ödemelerine kadar çeşitli sorunlar artmakta. Blok zinciri teknolojisi, bu zorlukları çözebilme potansiyeline sahiptir.

Blok zinciri teknolojisi, ses dosyalarını ve diğer dijital medyayı, nitelikli fikri tapu (NFT) olarak saklamayı mümkün kılar. Bu şekilde, medya yaratıcıları içeriklerinin sahibi olur ve nerede yayınlanacağına karar verebilir. Sahiplik verileri, zincir üzerinde (veya IPFS gibi merkeziyetsiz depolama çözümlerinde) kriptografik olarak saklanır ve medya şirketlerinin, materyallerinin herhangi bir üçüncü taraf kullanımına izin vermesi gerekir. Ayrıca telif hakları denetlenebilir akıllı sözleşmeler (smart contracts) aracılığıyla doğru taraflara dağıtılabilir.

Dijital kimlik koruması

Dünya genelinde her yıl milyonlarca insan kimlik hırsızlığına maruz kalmakta. Bu tür bir dolandırıcılık, belge sahteciliğinden kişisel dosyaların hacklenmesine kadar birçok faaliyeti içermektedir. Sosyal güvenlik numaraları, doğum belgeleri ve diğer hassas bilgilerin merkeziyetsiz veri tabanı üzerinde depolanmasıyla, yetkililer kimlik hırsızlığı vakalarında önemli bir düşüş görebilir.

Blok zinciri, kullanıcıların dijital kimlikleri üzerinde daha fazla kontrole sahip olmalarını sağlayabilir. Web3, popüler hale geldikçe, kullanıcılar için yararlı Öz-egemen kimlik (SSI) projeleri geliştirilmeye devam ediyor. SSI, internet üzerinde uyumluluk sağlayabilir ve kullanıcıların çeşitli merkeziyetsiz uygulamalar (dApp) üzerinden kimliklerini iletmesine yardımcı olur. SSI geliştiren blok zinciri projeleri arasında şu örnekler yer almaktadır:

• Soulverse, bireylere dijital kimlikleri üzerinde kontrol sağlayarak çevrimiçi kimlik yönetiminin geleceğini şekillendirmeyi hedeflemekte. Proje, güvenlik önlemleri üzerinde çalışmakta ve SSI ekosistemindeki birlikte çalışabilirliği geliştirmektedir.
• Polygon ID, SSI alanında, sıfır bilgi kanıtı (zero-knowledge proof) teknolojisini kullanmaktadır. Polygon ID, kullanıcıların herhangi bir temel kişisel bilgiyi açıklamadan kimliklerini doğrulamalarını sağlamaktadır.
• Galxe ID, güvenliği ve gizliliği sağlamak için blok zinciri teknolojisinden yararlanmaktadır. Galxe, gelişen dijital kimlik yönetimi ortamında güven ve verimliliğin kolaylaştırıcısı haline gelmeyi amaçlamaktadır.
• Fractal ID projesi, kişilere dijital kimlikleri üzerinde tam kontrol sağlayarak bireylerin verilerini güvenli ve kolay bir şekilde yönetmelerine ve paylaşmalarına olanak tanımaktadır. Fractal ID, gerçek hayatta finansal hizmetlerde kimlik doğrulama süreçlerini kolaylaştırmayı, devlet hizmetlerine daha güvenli erişmeyi sağlamayı planlıyor.

Perakende sadakat programları

Blockchain, tüketici sadakat programlarına entegre edilerek perakende endüstrisine yeni bir boyut katabilir. Token tabanlı şemalar kullanılabilir, mağazalar alışveriş yapanları dijital tokenlar ile ödüllendirebilir, ardından bu tokenları kripto para borsaları ile saklayabilir veya satılabilir. Tokenlar, gelecekteki alışverişlerde indirimler, etkinliklere ücretsiz erişim veya belirli ürünlerin erken erişimi gibi belirli avantajlar sunabilir.

Gıda takibi

Blok zinciri teknolojisi, gıdaların takip edilmesi için kullanılabilir. Bu, bir zincir marketin her bir şubesiyle entegre edilerek üretim, hasat, paketleme, nakliye, depolama, dağıtım ve perakende satış gibi hususların takibinde önemli rol oynayabilir. Veri noktaları, kullanılan girdileri, teslimi, sertifikaları, sıcaklığı, kalitesi ve SKK tarihini içerecektir. Bu alandaki blockchain örnekleri arasında ABD popüler zincir marketi Walmart’ın mağazalarındaki yiyecek ve etlerin gıda güvenliği standartlarını karşıladığından emin olmak için blok zinciri teknolojisini kullanması yer almaktadır.

İşçi haklarının uygulanması

Blok zinciri, dünya genelinde işçi haklarını iyileştirmek için kullanılabilir. Akıllı sözleşmeler, işverenler ve çalışanlar arasındaki dijital sözleşmelerin doğrulanması ve uygulanması için kullanılabilir. Coca-Cola, 2020’de ABD Dışişleri Bakanlığı ile birlikte bir proje başlatarak işçiler için bir blok zinciri kaydı oluşturma projesine başladı. Bu, işçilerin zorla çalışma vakalarını rapor etmeleri için kullanıldı.

Sendikalar, Türkiye’de de oldukça önemli ve ülke gündemini değiştirecek güce sahip olabiliyor. Türkiye’de işçi haklarına yönelik yeni nesil bir çözüm dünya genelinde beğeni toplayabilir.

Blok zinciri ağlarının türleri nelerdir?

Blok zinciri ağlarının türleri 4’e bölünmektedir. Bunlar, halka açık blok zinciri, özel blok zinciri, hibrit blok zinciri ve konsorsiyum blok zinciridir.

• Halka açık blok zinciri, türü halka açıktır ve kimseye ait değildir. İnterneti olan ve iyi donanımlı bir bilgisayara sahip olan herkes bu halka açık blok zincire katılabilir. Ağdaki tüm bilgisayarlar, ağda bulunan diğer düğümlerin veya blokların kopyasını saklar.
• Özel blok zinciri, halka açık blok zinciri kadar açık bir zincir değildir. Sadece bazı yetkilendirilmiş kullanıcılara açıktır. Bu zincirler kapalı bir ağda işletilir. Bu türde bir şirket/organizasyon, içindeki ağa sadece birkaç kişinin katılmasına izin verilir.
• Hibrit blok zinciri, hem halka açık hem de özel blok zincirinin birleşimidir. İzin tabanlı ve izinsiz sistemler kullanılır. Kullanıcılar akıllı sözleşmeler aracılığıyla bilgilere erişir.
• Konsorsiyum blok zinciri, federasyon blok zinciri olarak da bilinir. Bu, organizasyonun ihtiyaçlarını çözmek için geliştirilmiş bir yöntemdir. Bir kısmı halka açık ve bir kısmı özeldir. Bu türde bir zinciri, birden fazla organizasyon yönetir.

Blok zinciri ne işe yarar sorusunu 10 alt başlık altında yanıtlamış olsak da gelecekte bu alanların artarak devam etmesi beklenmektedir. Gün geçtikçe gelişen ve daha geniş bir kullanım alanına sahip olan blok zinciri, hayatın her alanına entegre olma potansiyelini sürdürmekte.

SSS