Hangi ülkeler CBDC’ler üzerinde çalışıyor?

Dijitalleşmenin hız kazandığı dönemde merkez bankası dijital para birimleri (CBDC), finansal sistemlere gelen yeni bir akım olarak öne çıkmakta. Birçok ülke, dijital paraların sunduğu fırsatları değerlendirmek ve rekabette geri kalmamak amacıyla kendi CBDC projelerini geliştirmeye başladı.

CBDC’ler, ülkelerin merkez bankaları tarafından doğrudan üretilen dijital para birimleri olarak finansal kapsayıcılığı artırma gibi hedeflerle karşımıza çıktı. Bu çalışmalar, uluslararası para politikalarında büyük değişimlere yol açabilir. Peki hangi ülkeler CBDC üzerinde çalışıyor?

CBDC projeleri yürüten ülkeler

Çin, dijital yuan ile CBDC çalışmaları yürütürken, Hindistan, Rusya ve İngiltere gibi ülkeler de kendi dijital para birimlerini piyasaya sürmüş veya geliştirme sürecinde ilerlemektedir.

Rusya

Rusya dijital ruble adı altına kendi CBDC çalışamalarını sürdüren ülkelerden biri olarak karşımıza çıkmakta. Geçtiğimiz günlerde iletilen ayrıntılara göre, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, ülkenin CBDC’sinin yayılmasını hızlandırmak istiyor.

“Şimdi bir sonraki adımı atmamız, ekonomik faaliyetlerde ve finans alanda dijital rublenin tam ölçekli uygulamasına geçmemiz gerekiyor”

Vladimir Putin, Rusya Devlet Başkanı

Dijital ruble çalışmaları, destekleyici yasaların beklenmesi nedeniyle aylarca süren gecikmelerin ardından Ağustos 2023’te başlamıştı. İlk test aşamalarına birçok banka katılırken, ikinci aşamanın Eylül 2024’te başlaması bekleniyor. Bu bankalar arasında Rusya’nın hacmen en büyüğü “Sberbank” da yer almakta.

Çin

Çin, dijital yuan adlı merkez bankası dijital para birimini (CBDC) test eden ülkelerden biridir. Global Times’a göre, Temmuz 2024’te ülkenin çok merkez bankalı dijital para biriminin (m-CBDC) ilk gerçek ticaret hizmeti Güney Çin’in Guangdong Eyaletinde başlatıldı. Haberin detaylarına göre bu, sınır ötesi ödemelerde dijital para birimlerinin uygulanmasında önemli bir adımdır.

Uzmanlar, zaman alan süreçlere sahip ticari bankaların aracı modeline dayanan geleneksel sınır ötesi ödemelerle karşılaştırıldığında, m-CBDC hizmetinin gerçek zamanlı ticareti desteklediğini, sınır ötesi işlemlerin şeffaflığını artırırken verimliliği önemli ölçüde yükselttiğini ve maliyetleri düşürdüğünü belirtti.

Kırgızistan

8 Ağustos, 2024 tarihinde hazırlanan taslağa göre Kırgızistan Merkez Bankası, kendi CBDC’sini ülkenin finansal sistemine entegre etmeyi amaçlayan anayasa değişiklikleri üzerinde kamuoyuna açık tartışmalar başlattı. Dijital som, merkez bankası tarafından yönetilen “özel bir yazılım sistemi” aracılığıyla finansal sisteme entegre edilecek. 

Yaşanan son gelişme, Kırgızistan’da dijital bir ekonomiye doğru atılan büyük bir adım olarak değerlendirilmekte. Dijital para biriminin, Ocak 2027 tarihine kadar ülkenin finansal ekosistemi ile tamamen birleşmesi ve uluslararası düzeyde dijital paraların hızlı evrimine uyum sağlayan yasal bir çerçeve oluşturması bekleniyor.

İngiltere

Geçtiğimiz ay İngiltere Merkez Bankası, dağıtık defter teknolojisi (DLT) ve kurumsal CBDC ile bir dizi çalışma yaparak, teknolojilerin gelişen ödeme sistemleri üzerindeki etkisini değerlendirmeyi planladığını duyurdu. İletilenlere göre ülke, kurumsal kullanıma özel CBDC’siyle para ve ödeme teknolojilerindeki gelişmelere ayak uydurmayı hedeflemekte.

Öte yandan, İngiltere Merkez Bankası’nın resmi web sitesine göre ülke halen merkez bankası dijital para birimi çalışmalarını sürdürüyor ve söz konusu dijital pound nakit paranın yerini almayacak. Dijital pound, nakit paranın dijital bir biçimi gibi olacak ve banknotlar gibi, doğrudan İngiltere Merkez Bankası tarafından basılacaktır. İngiliz vatandaşları, dijital poundları sanal bir cüzdanda tutabilir ve bunları mağazalarda ya da internette harcayabilir.

Hindistan

Hindistan Merkez Bankası, fiziksel paraya dijital bir alternatif olarak tasarlanan “e-rupi” için Aralık 2022’de bir pilot uygulama başlatmıştı. Reuters haberine göre ülke, bir yıl içinde günlük 1 milyon bireysel işlem hedefini başarıyla gerçekleştirdi.

2024 yılı itibarıyla veriler, Hindistan’ın merkez bankası dijital para birimi e-rupinin kullanımının Aralık 2023’teki zirvenin onda birine gerilediğini ortaya koymakta. Bu, birkaç ülkenin CBDC’ler için kamuoyu desteği yaratma çabalarında yaşadığı zorlukları yansıtmaktadır.

Filipinler

Yakın bir tarihte Filipinler Merkez Bankası, 2029 yılına kadar kendi merkez bankası dijital para birimini piyasaya süreceğini duyurmuştu. Edinilen bilgiler ışığında Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP), kendi CBDC’sini 2029 yılına kadar kullanıma açacaktır.

Aralık 2022’de başlatılan ve iki aşamalı bir çalışma olan Project Agila, CBDC teknolojisini daha iyi anlamayı ve büyük hacimli ödeme sistemindeki gelişmeleri desteklemek amacıyla toplu (wholesale) merkez bankası dijital para birimi kapasitesini değerlendirmeyi hedeflemekte.

ABD CBDC projesini durdurdu

Federal Rezerv, dijital dolar üzerine araştırma yapmaktaydı. Fakat ABD Temsilciler Meclisi, CBDC’leri engellemeyi amaçlayan bir tasarıyı 216’ya karşı 192 oyla kabul etti.

CBDC çalışmaları durdurma fikri, Maxine Waters başta olmak üzere bazı demokratları endişelendirdi. Waters, ABD’nin CBDC tartışmalarında yokluğunun doların baskın konumuna zarar verebileceği konusunda endişelerini dile getirmekten çekinmedi.

“Sadece bir merkez bankası dijital para biriminin ya da CBDC’nin çıkarılmasını yasaklamakla kalmayıp, aynı zamanda Federal Rezerv’in ödeme sistemlerini işletmek ve enflasyonla mücadele etmek için kritik öneme sahip banka rezervlerini tutmasını yasaklayacak kadar ileri gidecek olan H.R. 5403’e şiddetle karşı çıkıyorum.”

Maxine Waters, Amerika Birleşik Devletleri Temsilciler Meclisi Üyesi

Türkiye’de CBDC çalışmaları yapılıyor mu?

Türkiye’nin CBDC planları henüz netlik kazanmış değil. “Dijital Türk Lirası” olarak isimlendirilen CBDC, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından mevcut ödeme altyapısını tamamlayıcı nitelikte olarak öne çıkıyor ve ilgili dijital para halen geliştirilme aşamasında.

Bloomberg HT, Dijital Türk Lirası’nın birinci faz değerlendirme raporundan yola çıkarak, çalışmaların aralıksız olarak sürdüğünü ve projenin başarıyla ilerlediğini iletmişti. Rapor kapsamında, nihai kararların alınması ve ilgili yasal düzenlemelerin tamamlanmasıyla birlikte, Dijital Türk Lirası’nın yaygınlaştırılmasının hız kazanacağını ve tüm Türkiye’de kullanılmasının mümkün hale geleceği belirtildi.

Dijital Türk Lirası projesinde, teknolojik altyapı, güvenlik, kullanıcı deneyimi ve düzenleyici çerçeve gibi konulara odaklanılmakta. Türkiye, bu çalışmayla birlikte, küresel CBDC trendlerine ayak uydurmayı ve finansal teknolojilerde öncü ülkelerden biri olmayı amaçlıyor olabilir. Dijital Türk Lirası’nın başarılı bir şekilde uygulanması, Türkiye’nin dijital dönüşüm yolculuğunda önemlidir.

Özet

Sonuç olarak ilgili CBDC çalışmaları, yalnızca Türkiye’nin değil, tüm dünyanın dijital dönüşüm yolculuğunda önemlidir. Merkez bankası dijital para birimleri, finansal kapsayıcılığı artırma, ödeme sistemlerini güçlendirme ve nakitsiz bir toplum yaratma gibi bazı açılardan faydalı olup gelecekteki para politikalarını ve ekonomik yapıları derinden etkileyebilir.