Merkeziyetsiz kripto para borsası (DEX) nedir?
Kripto para sektöründe merkeziyetsiz borsa anlamına gelen DEX, merkezi olmayan ekosistemin gelişiminde önemli bir rol oynamaktadır. Bu makalede, merkeziyetsiz kripto para borsası (DEX) nedir sorusu ile başlayarak DEX’lerin nasıl çalıştığını ve risklerini değerlendireceğiz.
İçerik Tablosu
Merkeziyetsiz kripto para borsası (DEX) nedir?
Merkeziyetsiz borsalar (DEX’ler), kullanıcıların doğrudan birbirleriyle kripto varlıklarını takas edebildiği, aracı bir üçüncü tarafa ihtiyaç duymadan çalışan platformlardır. Tüm süreç, blok zinciri teknolojisi üzerinden işler ve akıllı sözleşmeler (smart contracts) kullanılarak kişilerin işlemleri anlık gerçekleştirilir.
Merkezi kripto para borsa platformlarının aksine merkeziyetsiz borsalar, bir aracı kurum olarak faaliyet göstermez ve kullanıcı varlıklarını saklama görevini üstlenmez. İşlemler, akıllı sözleşmeler ile yürütülür ve ilgili merkeziyetsiz borsa herhangi bir müdahalede bulunmaz.
Rehber hazırlandığı sırada, DEX borsaları arasında en yüksek hacme sahip olan platform, Ethereum üzerinde geliştirilen Uniswap borsasıdır. Rehberin hazırlandığı gün itibarıyla 1,06 milyar dolarlık bir alım satım hacmi bulunmakta.
Merkeziyetsiz kripto para borsalarını kullanmak isteyen yatırımcılar, borsanın geliştirildiği blok zinciri üzerindeki bir cüzdan ile alım satım yapmaya başlayabilmektedir. DEX’ler, bir yönetimin bulunmaması ile birlikte kimlik doğrulama politikası uygulamamaktadır.
Alım satım hizmetinin yanı sıra bazı merkeziyetsiz borsalar (DEX’ler), staking ve vadeli işlem hizmetleri de sunmaktadır. Örneğin; Solana ağında geliştirilen Jupiter, alım satımın yanı sıra merkeziyetsiz vadeli işlemler platformu da sunmaktadır. Merkeziyetsiz kripto para borsası (DEX) nedir sorusunu yanıtladıktan sonra şimdi, merkeziyetsiz borsaların nasıl çalıştığına bir göz atalım.
Merkeziyetsiz bir borsa (DEX) nasıl çalışır?
Merkeziyetsiz borsalar, işlemleri otomatikleştiren ve güvence altına alan akıllı sözleşmeler üzerine kurulmuştur. Bu sözleşmeler, önceden belirlenmiş kurallara göre işlem yapmakta ve insan müdahalesi gerektirmemektedir. Kullanıcılar, kendi kripto cüzdanlarını kullanarak DEX’e saniyeler içerisinde kayıt olabilir. Bu cüzdanlar, kullanıcıların fonlarının kontrolünü tamamen ellerinde tutmalarını sağlar ve DEX’ler, kullanıcı fonlarına müdahale etme yetkisi yoktur.
DEX borsaları, alım satım işlemlerinin gerçekleşebilmesi için likidite havuzlarına dayanmaktadır. Bu havuzlar, kullanıcıların kripto paralarını yatırarak likidite sağladığı ve karşılığında ödüller kazandığı bir sistemdir. İlgili borsalar, genellikle işlem ücretlerini likidite sağlayıcılarına ve platformun geliştirilmesine katkıda bulunan kullanıcılara dağıtır.
Kullanıcıların doğrudan birbiriyle alım satım yapmasını sağlayan merkeziyetsiz borsalar, müşterini tanı (KYC) ve kara para aklamayı önleme (AML) gerekliliklerini istememektedir. DEX’lerde bir yönetimin ve denetimin bulunmaması, kullanıcıların borsalar arasında geçişler yapmasını kolaylaştırmaktadır.
DEX’ler nasıl çalışır sorusuna yanıt arayan kullanıcıların merak ettiği konulardan biri ise para yatırma ve çekme konusudur. Merkezi borsalarda işlem yapmak için platforma Türk Lirası, ABD doları ve Euro gibi fiat para birimlerini yatırmanız veya doğrudan kripto para yatırmanız gerekmektedir.
DEX borsalarında ise para yatırmadan işlem yapabilmekte ve varlıklarınızın kontrolünü sağlayabilirsiniz. Para yatırma ve çekme ihtiyacının bulunmaması DEX’lerin avantajları arasında yer almaktadır. Herhangi bir kripto parayı DEX aracılığı ile satın aldığınızda veya sattığınızda, varlıklar direkt bağlanmış olunan sanal cüzdana aktarılır.
Merkeziyetsiz borsalarda şirketin iflas durumu gibi riskler bulunmamaktadır ancak DEX’lerin dezavantajları arasında likidite yetersizliğinin olması yatırımcıların varlıklarını bir süre satamayacağınız anlamına gelmektedir.
Merkeziyetsiz ve merkezi borsalar arasındaki fark
Merkeziyetsiz kripto para borsalarının nasıl işlediğine ve ne olduğuna dair detayları inceledikten sonra, merkezi borsalar ile arasındaki farkı bir tablo aracılığıyla göz atabiliriz. Aşağıdaki tabloda, DEX ve CEX arasındaki farklar listelenmekte:
| Kriterler | Merkeziyetsiz borsalar (DEX) | Merkezi borsalar (CEX) |
| Platformun Yönetimi | Merkezi bir otorite tarafından kontrol edilmez. Kullanıcılar, fonlarını kendi cüzdanlarında tutar ve işlemler doğrudan kullanıcılar arasında gerçekleşir. | Bir şirket veya kurum tarafından yönetilir ve kontrol edilir. Kullanıcıların fonları, borsa tarafından tutulan cüzdanlarda saklanabilir. |
| Güvenlik | Kullanıcı fonları kullanıcıların kendi cüzdanlarında saklanır. Bu, merkezi saldırı riskini azaltır ve kullanıcıların varlıkları üzerinde tam kontrol sahibi olmalarını sağlar. | Kullanıcı fonları borsanın kontrolündedir. Bu, büyük miktarda fonun bir arada bulunması nedeniyle hack saldırılarına ve hırsızlıklara karşı daha savunmasız hale getirebilir. |
| Gizlilik | KYC prosedürü uygulanmaz. Kullanıcılar anonim kalabilir ve kişisel bilgilerini paylaşmak zorunda değildir. | Genellikle KYC ve AML prosedürlerini uygular. Yatırımcılar, kimlik bilgilerini doğrulamak zorundadır. |
| Likidite | Likidite, kullanıcılar tarafından sağlanan likidite havuzlarına bağlıdır ve genellikle daha düşüktür. Ancak, sınırlı sayıdaki DEX’ler likidite sorununu aşabilmiştir. | Genellikle daha yüksek likiditeye sahiptirler çünkü büyük kullanıcı tabanlarına ve profesyonel piyasa yapıcılarına erişimleri vardır. |
| İşlem Ücretleri | İşlemler, akıllı sözleşmeler aracılığıyla gerçekleştirildiği için genellikle daha düşük komisyon ücretleri alınır. Ancak, blok zinciri ağındaki yoğunluk durumuna göre işlem ücretleri değişebilir. | İşlem ücretleri, genellikle işlem hacmine bağlı olarak değişir. Ayrıca para yatırma ve çekme ücretleri de alınabilir. |
| İşlem Çifti Çeşitliliği | Daha sınırlı sayıda alım satım aracı sunar ancak yeni tokenlar daha hızlı eklenebilir. Yeni ve küçük projeler için daha erişilebilir olabilir. | Geniş bir kripto para hizmeti sunar. Vadeli işlemler, opsiyonlar ve marjin alım satımını gibi gelişmiş trade araçlarına erişim sağlar. |
Merkeziyetsiz borsaların artıları ve eksileri
Merkeziyetsiz borsalar, kullanıcılara sunduğu avantajlar ile öne çıkmaktadır. DEX’lerin avantajları şunlardır:
- DEX’ler, kullanıcıların fonlarını kendi cüzdanlarında tutmasına ve merkezi bir otoriteye güvenmek zorunda olmadan işlem yapmalarına olanak tanır.
- DEX’ler genellikle kullanıcıların kimlik doğrulaması yapmadan alım satım yapmalarına izin verir.
- DEX’ler, merkezi bir otorite tarafından kapatılamaz veya sansürlenemez. Kullanıcılar, herhangi bir ülkeden veya bölgeden erişebilir ve alım satım yapabilir.
DEX’lerin öne çıkan avantajları bulunduğu kadar dezavantajları da mevcuttur. DEX’lerin dezavantajları ise şunlardır:
- DEX’lerin kullanıcı arayüzleri genellikle daha karmaşıktır ve merkezi borsalara kıyasla daha az kullanıcı dostu olabilir.
- Bazı DEX’ler, merkezi borsalara kıyasla daha düşük likiditeye sahip olabilir. Bu, kullanıcıların anlık işlem yapmasını zorlaştırabilir.
- DEX’lerde işlem ücretleri, ağın yoğunluğuna bağlı olarak dalgalanabilir. Yoğun dönemlerde işlem ücretleri yüksek olabilir ve kullanıcıların daha fazla ücret ödemek zorunda kalabilir.
DEX’te işlem yapmanın riskleri
Merkeziyetsiz borsalar (DEX’ler), sanal varlıkların alım satımını gerçekleştirmek için kullanılan platformlardır ve her tür alım satım işleminde olduğu gibi, DEX’lerde işlem yapmanın belirli riskleri bulunmaktadır. 2024 yılında yaşanan bir hack saldırısında, Fantom ağı üzerindeki Equalizer, bazı likidite tokenlarının çalındığını bildirdi.
Kullanıcıların kendi varlıklarını yönetebilmesi bir avantaj sağlasa da platformda likidite havuzlarına kilitlenen varlıkların bir hack saldırısı sonucunda varlıkların çalınma olasılığı bulunmaktadır.
DEX’lerde kullanılan akıllı sözleşmeler, kod hataları veya güvenlik açıkları da içerebilir. Bu, kullanıcıların fonlarını kaybetme veya çalınma riskini artırabilir.
DEX borsası olan KyberSwap, 23 Kasım, 2023’te bir akıllı sözleşme saldırısı ile karşı karşıya kaldı. Bu saldırı sonucunda, birden fazla ağda yaklaşık 47 milyon dolarlık bir kayıp oluştu ve Toplam Kilitli Değer (TVL) %90’lık bir düşüş kaydetti.
Hack saldırılarının yanı sıra, bir tokenın akıllı sözleşmesini kullanarak alım satım yapmak isteyen kullanıcılar, yanlış bir akıllı sözleşme kullanması durumunda varlıklarını kaybedebilir ve zarara uğrayabilir.
Merkeziyetsiz kripto para borsası (DEX) nedir ve nasıl çalışır soruları ile birlikte DEX borsalarının detaylarını inceledik. Bu rehberin sizler için faydalı olmasını umuyoruz. Kripto para piyasasının ve DEX’lerin riskler içerebileceğini, ayrıca araştırma yapmadan alım satım yapmanın riskli olabileceğini unutmamak önemli bir noktadır.
SSS
En popüler merkeziyetsiz borsalar hangileri?
Alım satım hacmine göre en popüler merkeziyetsiz borsalar sırasıyla Uniswap, Jupiter, Orca ve Raydium’dur.
Merkeziyetsiz borsalar güvenli mi?
Merkeziyetsiz borsaların, kullanıcı varlıklarına müdahale etmemesi ve sansüre karşı dirençli olması onu güvenli hale getirmektedir. Ancak DEX’lerin bazı riskler barındırdığını da unutmamak gerekir.
DEX’ler nasıl çalışır?
Merkeziyetsiz borsalar, kullanıcılara doğrudan alım satım yapabilme olanağı tanımakla beraber, alım satım süreçlerine dahil olmazlar. Aracı kurum olarak faaliyet gösteren CEX’lerin aksine, DEX’lerde kullanıcılar arasında bir aracı bulunmamakta ve akıllı sözleşmeler aracılığıyla çalışmaktadır.
Hangi platform merkezi borsaya örnek verilebilir?
Merkezi borsalar arasında en yüksek işlem hacmine sahip olan borsa Binance’dir. Binance, kullanıcıların kimlik doğrulama gibi süreçleri tamamlamasının ardından hizmet sunmaktadır.
